Ocenianie kształtujące - przyszłość edukacji

Covid-19 stał się tragicznym doświadczeniem dla całego świata. Nie ma chyba kraju ani społeczności, których on w jakiś sposób nie dotknął, które nie musiały opłakiwać zmarłych i patrzeć, jak dotychczasowe życie legło w gruzach. Pandemia w szczególny sposób dotknęła dzieci oraz młodzież. Pierwszy lockdown z marca 2020 roku oraz kolejne rządowe restrykcje zamknęły je w domach, zmuszając nauczycieli by spotykali się ze swoimi uczniami wyłącznie na lekcjach online.

Nowa forma nauczania okazała się być dla pedagogów prawdziwą terra incognita. Niemal z dnia na dzień musieli oni wdrożyć się do stosowania technologii, których przydatność wcześniej z różnych powodów kwestionowali. W miarę upływu czasu, po rozwiązaniu początkowych problemów, szkoły powróciły do systemowego kształcenia, tym razem jednak jednak na odległość i w nowym, cyfrowym środowisku.

Mimo tego, co twierdzili sceptycy, mówiąc, że przyzwyczajenie to druga natura, podejście nauczycieli zmieniło się o 180 stopni. Zdobyli oni nowe umiejętności i szybko zaadaptowali się do zasad pracy online z uczniem. Utarli tym samym nosa wszystkim malkontentom i słusznie należy się im za to wdzięczność oraz szacunek. Ta sytuacja rodzi jednak poważne pytanie. Skoro polska szkoła nie z własnej woli, ale jednak skutecznie weszła w cyfrowy, XXI wiek, czy nie nadszedł czas na jeszcze bardziej odważne zmiany? Czas zastanowić się, czy ocenianie kształtujące nie powinno stać się powszechnym standardem, zamiast kojarzyć się wyłącznie z nauczaniem wczesnoszkolnym oraz eksperymentalnym.

Narodziny idei

Ocenianie kształtujące sięga swoimi początkami lat 60. minionego wieku. W tym czasie, pełnym rewolucyjnych zmian, młodzi ludzie przeciwstawili się konserwatywnemu społeczeństwu. Domagali się prawa wyrażania opinii i decydowania o swojej przyszłości.

Rozwój metodologii w edukacji pokazał badaczom jednoznacznie, że ocenianie sumatywne, powszechne w tym czasie, oddziałuje negatywnie na wyniki uczniów oraz ich samopoczucie. Na każdym etapie obowiązkowego nauczania dzieci interpretowały wyniki sprawdzianów, niebędące całkowitym sukcesem, jako porażkę. Dodatkowym problemem był też wbudowany w ocenianie sumatywne systemowy brak wskazówek oraz motywacji do dalszej nauki. W szczególny sposób dotykało to gorzej uczących się dzieci i powodowało pogłębianie nierówności pomiędzy nimi a “dobrymi uczniami”. Ta metoda w sposób niewidoczny gołym okiem raniła kolejne roczniki młodych ludzi.

Aby temu zaradzić, stworzono nowy system nauczania i oceniania. Koncentrował się on na takich wartościach jak:

• zmniejszenie negatywnego wpływu oceniania na uczniów,

• zapewnianie konstruktywnych informacji zwrotnych, które nie ranią odbiorcy,

• motywowanie do dalszej nauki,

• dawanie wskazówek jak poprawić swoje wyniki,

• docenianie wysiłku uczniów włożonego w naukę.

Ten proces to cykl, ponieważ nigdy się nie kończy.

Ocenianie kształtujące świetnie sprawdza się na każdym etapie obowiązkowej edukacji. W okresie wczesnoszkolnym pomaga w zmniejszaniu różnic pomiędzy dziećmi osiągającymi lepsze i gorsze wyniki. A należy pamiętać, że pierwsze klasy szkoły podstawowej to czas, kiedy porażki bardzo często powodują traumę, po której ciężko nadrobić zaległości. Uczniowie powyżej 10. roku życia nabywają już umiejętności przyjmowania opinii zwrotnych ze strony nauczycieli i samodzielnej nauki. Na tym poziomie ocenianie kształtujące staje się jeszcze ważniejsze, ponieważ pomaga wzbudzić w uczniu pewność siebie, daje także oszczędność czasu, wyraźnie wskazując słabe punkty jego wiedzy.

Wyzwanie

Jedyna przeszkoda, na jaką napotyka wprowadzenie oceniania kształtującego to jego złożoność oraz czasochłonność. Wpisanie do dziennika 20 stopni w skali ocen od 1 do 6 jest w końcu nieporównywalnie łatwiejsze, niż napisanie 20 szczegółowych ocen opisowych zawierających też wskazówki na przyszłość. Używając metafory, wielu nauczycieli mając do dyspozycji kij lub marchewkę wybiera kij wyłącznie dlatego, że to łatwiejsze.

Ocenianie kształtujące pojawiło się w Polsce na początku XXI wieku, przede wszystkim na podstawie zasad opracowanych w 2001 roku przez brytyjski Zespół ds. Reformy Oceniania (The Assessment Reform Group). Założenia do wprowadzania tego systemu w Polsce zostały zamieszczone w nowelizacji ustawy o systemie oświaty z 2015 roku, jednak wciąż brakowało całościowego podejścia do implementacji oceniania kształtującego. Problemem zdawała się radykalna zmiana systemu ewaluacji wiedzy uczniów, która powodowała opór nauczycieli, podobny do tego przed wprowadzeniem do szkół na szeroką skalę rozwiązań elektronicznych.

Okazja, by ocenianie kształtujące znalazło wreszcie swoje miejsce w polskich szkołach nadeszła wraz z początkiem pandemii Covid-19. Pomimo niezwykłej tragedii, jaką spowodował, koronawirus i związane z nim obostrzenia, dał on też wyjątkową szansę na zmianę przestarzałego i nieefektywnego systemu edukacji. Szkoły zostały przymuszone okolicznościami do przyjęcia aplikacji online jako narzędzi wspomagających naukę oraz ewaluację wiedzy zdobytej przez uczniów. Edukacja wspomagana komputerowo to tymczasem idealne środowisko dla wprowadzenia oceniania kształtującego. Niezależnie od tego, czy mówimy tutaj o skomputeryzowanych klasach, czy o nauczaniu zdalnym, oba otwierają praktycznie nieskończone możliwości jeśli chodzi o przekazywanie wiedzy, sprawdzanie jej oraz dawanie uczniom cennych informacji zwrotnych.

Wdrożenie

Ocenianie kształtujące świetnie sprawdza się uzupełniane możliwościami nowoczesnych narzędzi online, takich jak Testportal. Różnorodne funkcjonalności tej plaftormy mają wyłącznie jedno zadanie, zapewnić nauczycielowi dostęp do ogromnej liczby informacji o kompetencjach ucznia rozwiązującego zadania online. Testportal wykracza poza ramy zwykłych programów oceniających sprawdzian jako zdany lub nie. Obszerne analizy mogą być przydatne dla pedagoga na wielu polach. Przede wszystkim pomagają jednoznacznie wskazać mocne i słabe punkty wiedzy ucznia. Nie mniej ważna jest także możliwość śledzenia jego postępów w dowolnie wyznaczonym okresie oraz wyciągania wniosków.

Testportal, jak przystało na niezwykle rozbudowane narzędzie ewaluacyjne, działa jednocześnie na różne sposoby. Pozwala na szybką agregację i analizę danych od uczniów przystępujących do testu, a także dzielenie uzyskanych danych według zdefiniowanych uprzednio kategorii. Korzysta ze skomplikowanych algorytmów, by porównać ze sobą wybrane przez oceniającego sprawdziany i ocenić zmiany w wybranych dziedzinach. Mając do swojej dyspozycji tak innowacyjne funkcje, oraz wiele innych, nauczyciele są w stanie zapewnić swoim podopiecznym szczegółową, konstruktywną oraz motywującą, zautomatyzowaną informację zwrotną. Ta z kolei znacząco ułatwia rozwój, stanowiąc fundamentalną dla oceniania kształtującego wartość.

Ocena opisowa, oparta o zebrane przez Testportal dane, wykracza dalece poza pomoc wyłącznie dla uczniów. Korzyści z tego narzędzia online czerpią również nauczyciele. Mogą oni na bieżąco usprawniać swoją pracę, i oceniać umiejętności przekazywania wiedzy, dostrzegając w porę te obszary, w których mają niewystarczające kompetencje i w których niezbędna jest pozytywna zmiana. Nawet niewielka poprawa podejścia nauczyciela może być niezwykle ważna w łatwiejszym zrozumieniu materiału przez ucznia.

Wizja

Ocenianie kształtujące cechuje się egalitaryzmem i oferuje większe szanse wszystkim uczniom, w szczególności tym z problemami w przyswajaniu materiału. Skuteczna zmiana systemu musi odbywać się dwutorowo, w tym samym czasie. Przede wszystkim, nauczyciele, którzy stanowią już część systemu edukacji w Polsce, muszą przeszkolić się i zostać zachęceni do wprowadzania oceniania kształtującego. Jednocześnie na uniwersytetach powinna spoczywać odpowiedzialność za przekazywanie tych samych idei przyszłym nauczycielom, by w swojej pracy zawodowej potrafili stosować narzędzia online, takie jak Testportal, wydatnie wspomagające proces nauczania i uczenia się. Jest to kompleksowe rozwiązanie dla obu wyżej wymienionych ścieżek rozwoju. Oferuje ono szeroki zakres użyteczności, które ułatwiają codzienną pracę nauczyciela i jednocześnie pokazują uczniowi, jak poszerzać swoją wiedzę. Robią to profesjonalnie i w przyjazny dla niego sposób.

Koniecznie trzeba podkreślić związek pomiędzy procesami nauczania i uczenia się oraz tym, jak wpływają na siebie nawzajem. Muszą one bowiem podlegać ciągłej ewaluacji i dostosowaniu do aktualnych potrzeb systemu edukacji. Rola nauczycieli jest tu najważniejsza, ponieważ monitorowanie postępu każdego z uczniów to właśnie odpowiedzialność pedagogów. Automatyzacja informacji zwrotnej przy pomocy internetowych narzędzi do oceniania otwiera dzisiaj drzwi do przyszłości polskiej edukacji.