Metody oceniania w firmach i szkołach. Poradnik praktyczny.

Dlaczego korzystanie z różnych metod oceniania jest tak ważne?

Nauczyciel nie może uczyć, a trener szkolić, bez możliwości oceniania wiedzy i umiejętności swoich podopiecznych. Prawidłowo prowadzone procesy oceniania dają szczegółową wiedzę o całych grupach oraz poszczególnych ich członkach.

Jeśli chcesz opierać swoje decyzje edukacyjne wyłącznie na sprawdzonych danych, musisz zacząć proces oceniania od wyboru odpowiednich metod zbierania informacji. Tylko znając mocne i słabe strony osób uczących się, możesz być częścią ich sukcesów i pomagać tam, gdzie radzą sobie gorzej.

Stosowanie metod oceniania to korzyść zarówno dla edukatorów, jak i uczących się osób

Krótkie sprawdziany (kartkówki), testy (klasówki) oraz egzaminy to różne rodzaje oceniania, narzędzia używane do diagnozowania i ewaluacji w firmach oraz szkołach. Korzysta się z nich z uwagi na ich zalety:

• Mierzą wiedzę i umiejętności oraz postępy wraz z upływem czasu. Dają też edukatorom wiarygodne informacje o kształcie krzywej uczenia się i tym, jak skuteczne przekazują oni wiedzę.

• Dają osobom uczącym się wgląd w poziom własnej wiedzy i ocenę umiejętności jej przyswajania. Krótkie sprawdziany, testy oraz egzaminy wskazują tematy, które uczniowie i szkolący się muszą powtórzyć, by następnym razem osiągnąć lepsze wyniki.

• Zapewniają one też uczącym się źródło motywacji do osiągania celów. Nic tak nie skłania do nauki (szczególnie przed ważnym sprawdzianem), jak świadomość tego, że będzie on już za kilka dni.

Metody oceniania nie są jednak pozbawione wad

Trzeba wymienić także wady oceniania jako diagnozowania oraz ewaluacji:

• Większość sposobów weryfikacji wiedzy i umiejętności podaje jedynie stan na tu i teraz. Oznacza to, że chociaż mogą one dać bogate informacje o osiągnięciach osoby uczącej się, będą dotyczyły jedynie ich stanu na dany dzień.

• Na wyniki ma zaś wpływ choćby zdrowie oraz kondycja emocjonalna, przez co ostateczna ocena może nie odzwierciedlać rzeczywistego potencjału osoby.

• W efekcie tego ocenianie może być (i często jest) postrzegane jako niesprawiedliwe. Istnieją tymczasem jego rodzaje, szczególnie ocenianie kształtujące, które zapewniają wgląd w cały proces uczenia się i są świetnym źródłem informacji o osiągnięciach uczącej się osoby.

• Im bardziej są złożone, tym więcej wymagają pracy po stronie organizatorów oraz administracji. Do przeprowadzenia testu czy egzaminu musi być zapewnione pomieszczenie, wyznaczony czas oraz dokładnie przygotowane zagadnienia.

• Złe wyniki wpływają negatywnie na motywację oraz samoocenę. To zjawisko występuje szczególnie często w przypadku sprawdzianów o średniej i dużej wadze, a także egzaminach.

Metody oceniania stosowane w edukacji i biznesie

Krótkie sprawdziany, kartkówki - ich definicja i zastosowanie

Czym są krótkie sprawdziany, w szkołach nazywane popularnie kartkówkami? To nieformalne, szybkie metody oceniania, wykorzystywane w różnych celach związanych z edukacją.

Umożliwiają one danie uczącym się komentarza dotyczącego ich stanu wiedzy. Nauczyciele i trenerzy otrzymują dzięki nim wiarygodne informacje o tym, jak przebiega proces edukacyjny i czy należy coś w nim zmienić, by uczniowie i szkolący się mogli łatwiej zdobywać wiedzę.

Krótki sprawdzian (kartkówka) pomaga osobom uczącym się skupić się na nauce, wskazuje luki w ich wiedzy i wzmacnia pewność siebie. Zwykłe sprawdziany, czyli klasówki, testy, czy egzaminy, dotyczą większych partii programu, np. rozdziału podręcznika, czy całego roku. W przeciwieństwie do nich krótkie sprawdziany oceniają znajomość małego wycinka materiału.

Mogą dotyczyć treści przekazywanych na pojedynczej lekcji, a nawet tylko fragmentu jakiegoś tematu, poruszanego przez edukatora. Nauczyciele i trenerzy mogą też wykorzystywać krótkie sprawdziany i kartkówki jako metodę powtarzania wiedzy przed ważniejszymi sprawdzianami.

Według różnych definicji kartkówki jako forma sprawdzania wiedzy są:

• krótkie,

• powszechni stosowane,

• na ocenę lub bez oceny,

• częste,

• zwykle niezapowiedziane

Dlaczego kartkówki są krótkie?

Podstawową cechą kartkówek jest to, że zajmują one niewiele czasu. Ta metoda weryfikacji wiedzy nie powinna trwać dłużej niż 15 minut. Najczęściej w jej skład wchodzi do 10 zagadnień, przede wszystkim pytań tak/nie, wielokrotnego wyboru oraz uzupełniania luk.

Wyjściówki to jeszcze krótszy rodzaj kartkówek. Ich głównym celem jest poinformowanie nauczyciela o tym, jak uczniowie zrozumieli temat kończącej się lekcji. Do tego wystarcza zazwyczaj, by składały się one z zaledwie około 3 pytań.

Dlaczego kartkówki i krótkie sprawdziany są powszechnie stosowane?

Ten rodzaj oceniania jest nieformalny i używany najczęściej z wymienionych w naszym artykule. Nauczyciele oraz trenerzy mogą wykorzystywać krótkie sprawdziany kiedy tylko chcą, ponieważ nie wymagają one niemal żadnego przygotowania.

Nawet jeśli edukator nagle zdecyduje się na taką kartkówkę, z pewnością wymyśli zagadnienia szybko i bez większego trudu.

Czy krótkie testy powinny kończyć się oceną?

Głównym zadaniem kartkówek zwykle nie jest zmierzenie poziomu wiedzy. Służą one do utrwalania wiedzy zdobytej podczas nauki. Pomagają osobom uczącym się zapamiętywać najważniejsze elementy przekazywanego materiału. Do tego celu nie jest potrzebna zaś ocena.

Z drugiej strony, kiedy uczniowie dowiadują się o tym, że krótki sprawdzian nie będzie miał żadnego wpływu na ocenę końcową, mogą nie chcieć traktować go poważnie. W takim przypadku nie skorzystają oni na kartkówce.

Rozwiązaniem tego problemu może być odejście od tradycyjnego systemu ocen na rzecz plusów (+) i minusów (-). Uczniowie mogą dostawać oceny, np. “piątkę” za 3 lub 5 plusów, a “jedynkę” za podobną liczbę minusów. W takim wypadku kartkówki mają niewielki wpływ na oceny końcowe, ale wciąż mogą na nie wpływać.

Kartkówki bez ocen (podobnie jak testy i inne sprawdziany) mogą być samooceniane i przez to stanowić ważny element oceniania kształtującego.

Krótkie sprawdziany. Zapowiadane, czy nie?

Chociaż jest to sprzeczne z intuicją, niektóre badania sugerują, że niezapowiedziane sprawdziany dają lepsze wyniki edukacyjne. Motywują bowiem uczniów i szkolących się do powtarzania materiału, przez co uczą się oni lepiej. W ten sam sposób uczą one też systematyczności, kluczowej dla zdobywania wiedzy.

Z drugiej strony jednak wszyscy wiemy, że niezapowiedziany sprawdzian powoduje silny stres. Niektórzy uczniowie świetnie radzą sobie z pracą w klasie, ale napięcie i nerwy powodują u nich gorsze wyniki. W takim przypadku niezapowiedziana kartkówka nie pokaże rzeczywistego stanu ich wiedzy.

Wydaje się, że dobrym sposobem na zmniejszenie stresu związane z niezapowiedzianymi sprawdzianami jest niewystawianie za nie ocen. Uczniowie wiedzą wtedy, że nauczyciel sprawdzi ich prace, ale nie będą musieli obawiać się złej oceny spowodowanej stresem.

Czym są testy i klasówki?

Definicja testu mówi, że jest to najczęściej stosowany sposób oceniania wiedzy i umiejętności, zarówno w biznesie, jak i edukacji. Służy jako standardowa technika ewaluacji uczących się i daje edukatorom obiektywne dane o osiągnięciach ich podopiecznych.

W przeciwieństwie do kartkówek, testy i klasówki weryfikują znajomość większych ilości materiału. Zwykle mają miejsce na zakończenie rozdziału podręcznika lub zagadnienia z programu nauczania. Ich zadaniem jest ewaluacja, czyli dokładne zmierzenie wiedzy, w mniejszym stopniu zaś pomoc w nauce, czy komentarz zwrotny.

W środowisku biznesowym testy służą np. ocenie i kwantyfikacji zrozumienia przez pracowników ich obowiązków oraz procedur w miejscu pracy, szczególnie kiedy te się zmieniają. Podczas szkoleń używa się ich do ustalenia punktu początkowego, a po ich zakończeniu, do wykazania jaką wiedzę i umiejętności uczący się zyskali.

Testy i klasówki składają się zwykle z do 50 różnego rodzaju pytań. Mogą to być prawda/fałsz, jednokrotnego lub wielokrotnego wyboru, uzupełnianie luk, krótkie pytania otwarte lub opisowe. Większą liczbę problemów do rozwiązania zawierają zazwyczaj egzaminy.

Test, jako forma weryfikacji wiedzy, jest:

• średniej długości,

• nieformalny lub formalny,

• zazwyczaj na ocenę,

• okresowy,

• zazwyczaj zapowiadany

Dlaczego testy są średniej długości?

Długość testu czy klasówki zależy od organizatora, zarówno jeśli chodzi o czas na rozwiązanie, jak i liczbę pytań. Nie ma tutaj sztywnych ram. Jak wspomnieliśmy już wcześniej, testy i klasówki zwykle trwają około godziny, są więc dłuższe niż kartkówki i krótsze niż egzaminy.

Dlaczego testy mogą być zarówno nieformalne, jak i formalne?

Zależy to od celu konkretnego testu, czy klasówki. Niektórzy edukatorzy traktują je w większym stopniu jako metodę utrwalania wiedzy i zapewniania osobom uczącym się informacji zwrotnych, w mniejszym zaś jako źródło danych potrzebnych do wystawienia oceny.

Istnieją też testy i klasówki o większych konsekwencjach dla oceny końcowej. Ostateczny wybór formy zawsze jest po stronie edukatora, który taki sprawdzian organizuje.

Dlaczego testy są zazwyczaj na ocenę?

Podczas gdy kartkówki często nie są na ocenę, uczniowie i szkolący się powinni o wiele poważniej podchodzić do testów i klasówek. Z tego powodu zazwyczaj kończą się one wystawieniem oceny. Ta z kolei jest ważną informacją zarówno dla edukatora, jak i uczącej się osoby, ma też duży wpływ na ocenę semestralną, czy roczną.

Nauczyciele oraz trenerzy używają ocen do mierzenia postępu w swoich strategiach edukacyjnych i dla celów administracyjnych, dla uczniów zaś jest to źródło informacji zwrotnych. Wskazują one, które partie materiału już oni opanowali, a które będą wymagały więcej pracy.

Dlaczego testy są okresowe?

Większość testów i klasówek ma miejsce po zakończeniu rozdziału lub znacznej części programu nauczania. Dzieje się tak nie bez powodu. Test wyznacza bowiem także moment przejścia do nowych treści i służy jako przypomnienie wiadomości nauczanych wcześniej.

Dlaczego testy są zazwyczaj zapowiadane?

Kartkówki mogą być niezapowiedziane, ponieważ zajmują niewiele czasu i nie są na ocenę, albo ta ocena ma niewielki wpływ na ostateczny stopień. Z drugiej strony, testy i klasówki obejmują o wiele szerszy materiał i wymagają dłuższej nauki, a znając datę sprawdzianu, można przygotowywać się systematycznie.

Waga ocen z testów i klasówek jest o wiele wyższa niż w przypadku kartkówek. Jeśli byłyby więc one niezapowiadane, stres związany z tym, że mogą mieć miejsce na każdej lekcji, znacznie obniżałby możliwości uczących się osób. Ogłaszając datę, ułatwiamy uczniom poradzenie sobie z presją sprawdzianu.

Czym są egzaminy?

Egzamin to formalna, standaryzowana procedura, która ma zwykle miejsce w kontrolowanym środowisku, pod nadzorem proktorów. Jest to metoda oceniania skrajnie ewaluacyjna, mająca zmierzyć wiedzę, umiejętności i osiągnięcia. Egzamin może mieć formę ustną lub pisemną, rzadziej praktyczną, w sali egzaminacyjnej lub środowisku internetowym.

Ważną różnicą między egzaminami a innymi metodami oceniania jest złożoność. Egzamin niemal zawsze jest skomplikowanym przedsięwzięciem, tak dla nauczycieli szkolnych i uniwersyteckich, przygotowujących zadania, jak i dla organizacji rządowych i pozarządowych, tworzących komisje egzaminacyjne na egzaminy zawodowe i certyfikacje.

Egzaminy obejmują cały materiał danego kursu lub przedmiotu, opracowany w czasie semestru lub roku. Większość egzaminów ma średnią lub wysoką wagę oceny końcowej, a ich konsekwencje dla zdającego są znaczne.

Taka forma oceniania jest najbardziej skomplikowana i zajmuje najwięcej czasu. Edukatorzy muszą bowiem przygotować rzetelne, wnikliwe pytania, które dokładnie zbadają poziom wiedzy zdających.

Ze wszystkich opisanych tutaj metod, egzaminy w najmniejszym stopniu spełniają wymogi oceniania kształtującego. Dają one co prawda pewne informacje zwrotne zdającemu, ale nie to jest ich zadaniem. Mają one sprawdzać umiejętności, wiedzę i osiągnięcia i dawać wymierne informacje na temat wyników procesu edukacyjnego.

Jako metoda weryfikacji wiedzy egzaminy są:

• długie,

• skomplikowane,

• formalne,

• zawsze na ocenę,

• zawsze zapowiadane.

Dlaczego egzaminy są długie?

Egzaminy zwykle trwają najdłużej ze wszystkich rodzajów oceniania. Niektóre mogą zająć godziny, inne nawet całe dni. Przykładowo egzaminy wstępne na studia w wielu państwach składają się z etapów, w tym rozmów kwalifikacyjnych oraz testów wiedzy, które mogą odbywać się w odstępie dni, a nawet tygodni.

Szkolne egzaminy końcowe to inny przykład ewaluacji, która zajmuje dużo czasu i jest bardzo skomplikowana w przygotowaniu oraz wykonaniu, ze względu na wysoką wagę jej wyników. Z tego też powodu przygotowaniami i organizacją zajmują się zwykle ministerstwa edukacji.

Dlaczego egzaminy są skomplikowane?

Jako że egzaminy mogą mieć ogromny wpływ na przyszłe życie zdającego, muszą one być przygotowywane w sposób zapewniający, że będą one sprawiedliwe, rzeczowe oraz że dadzą wiarygodne wyniki. Z tego powodu układaniem egzaminów zajmują się wykwalifikowani specjaliści.

Wspomniany wpływ egzaminów jest nieporównywalny z innymi metodami oceniania. Kartkówki, testy i klasówki oraz inne zadania dla osób uczących są znacznie mniej ważne. Z tego samego powodu egzaminy powodują u zdających o wiele wyższy poziom stresu.

Dlaczego egzaminy są formalne?

Jak wspomnieliśmy wcześniej, wyniki egzaminów mają ogromne znaczenie dla zdających. Z uwagi na to, egzamin to najbardziej formalny, hierarchiczny i rygorystyczny jeśli chodzi o proktoring ze sposobów oceniania.

Często spotyka się też na egzaminach konieczność odpowiedniego stroju. Nie ma on oczywiście żadnego wpływu na osiągany wynik, ale organizatorzy nierzadko uważają, że formalny strój jest tutaj formą okazania szacunku.

Dlaczego egzaminy są zawsze na ocenę?

Egzamin zawsze kończy się podsumowaniem i oceną, ponieważ tylko to może w jasny i obiektywny sposób pokazać osiągnięty przez zdającego wynik i jego relację do maksymalnej liczby możliwych punktów. To zaś jest konieczne, by uzasadnić wystawienie takiej, a nie innej oceny.

Zdający otrzymują zazwyczaj ocenę liczbową, pomiędzy 1 a 6 lub literową (w systemach anglosaskich) pomiędzy A, a F, gdzie A jest najwyższym, a F (fail) najniższym możliwym wynikiem. Liczy się to na podstawie procenta zdobytych punktów. Czasami wynik egzaminu prezentowany jest wyłącznie w formie procentowej (0 - 100%).

Wystawianie ocen za egzaminy pomaga klarownie ocenić poziom wiedzy i umiejętności egzaminowanego. Nie daje to komentarza zwrotnego, opisującego osiągnięty wynik, ani nie tłumaczy, co osoba ucząca się powinna zrobić, by w przyszłości osiągnąć lepszy rezultat.

Krótki sprawdzian (kartkówka) a test (klasówka)

Różnice między krótkim sprawdzianem a testem są bardzo często uznaniowe. Nauczyciele i trenerzy mogą używać tego samego sprawdzianu w obu rolach, z niewielkimi tylko zmianami. Ostatecznie to właśnie od nich zależy, jakiej nazwy użyją. Do najważniejszych rozbieżności między krótkim sprawdzianem (kartkówką) a testem zaliczamy czas ich trwania oraz liczba zadań, jakie uczący się muszą rozwiązać.

Test (klasówka) a egzamin

Czy testy i egzaminy to jedno i to samo? Niekoniecznie. Główne różnice między nimi obejmują przede wszystkim to, jak wyniki oceniania wpływają na życie uczącej się osoby (mogą mieć m.in. mały, średni lub duży wpływ), a także czas trwania i inne cechy, które umawiamy w tabeli poniżej.

Krótki sprawdzian (kartkówka) a egzamin

Najłatwiej jest zauważyć różnice między krótkim sprawdzianem a egzaminem. Są to zupełnie różne metody oceniania, mają różne cele, inny jest także wpływ, jaki ich wyniki mają na dalszą edukację i życie osoby zdającej.

Podsumowanie

W innym przypadku wyniki, jakie otrzymasz, mogą nie być wystarczająco wiarygodne i uniemożliwić podejmowanie na ich podstawie dobrych decyzji. Pamiętaj, aby Twoje wysiłki edukacyjne przynosiły efekty, a uczniowie otrzymywali potrzebną im wiedzę, potrzebujesz stałego dopływu rzetelnych danych.